به گزارش آوای سیدجمال، بنابراین لازم است این صفت را به خوبی شناسایی کرده تا بتوانیم از آن دوری کنیم.
 

اقسام سوء ظن

سوء ظن اقسامی‌ دارد كه در ذیل به آنها پرداخته می‌شود:
1- سوء ظن به خدا: سوء ظن و بدبینی‌ نسبت به وعده‌های‌ الهی‌، آثار تخریبی‌ در ایمان و اعتقادات انسان دارد. همچنین باعث از بین رفتن عبادات شده و در نهایت باعث دوری انسان از خداوند می‌شود.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: خداوند متعال چون کریم است، حیا می‌کند بنده‌ای را که به او حسن ظن داشته و امید به رحمت او داشته، ناامید کند و دست خالی برگرداند. (وسائل‌الشیعة، ج15، ص230)

علاوه بر این سوء ظن به خدا، انسان را از عنایات الهی‌ محروم می‌كند، زیرا خداوند با هر كس مطابق حسن ظن و سوء ظن او عمل می‌ نماید.

امیرمؤمنان علیه‌السلام‌ فرمود: ترس، حرص و بخل غریزه‌های‌ مختلفی‌ هستند كه تمام آنها در سوء ظن به خداوند جمعند.( مكارم شیرازی، اخلاق در قرآن مکارم شیرازی، ج3، ص326)

در صورت ایجاد سوء ظن به کسی در عمل تأثیر نگذاریم بلکه با فرد مورد سوء ظن رفتاری آمیخته با حسن ظن داشته باشیم. که این رفتار باعث ضعیف شدن سوء ظن می شود.

كسی‌ كه به امدادهای الهی‌ ایمان دارد ترسی‌ از دشمنان خدا ندارد و كسی که به وعده‌های‌ الهی در زمینه روزی‌ مطمئن باشد حرص نمی‌زند و از بخل بیزار است.

بنابراین صفات سه‌گانه مزبور در واقع از سوء ظن به خداوند سرچشمه می‌گیرد.
 

2- سوء ظن به مردم: این قسم از سوء ظن که بسیاری از مردم به آن مبتلا هستند طبق آیه 12 سوره مبارکه حجرات نهی‌ شده است: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از بسیاری از گمانها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمانها گناه است؛ و هرگز در کار دیگران تجسس نکنید.

3- سوء ظن به خود: انسان نباید نسبت به خود حسن ظن داشته باشد و همه كارهای‌ خود را بی‌عیب بپندارد. امیرالمومنین در صفات متّقین (نهج‌البلاغه خطبه همام) می‌فرماید: یكی‌ از كمالات افراد با تقوا آن است كه نسبت به خودشان سوء ظن دارند و خودشان را متّهم میشمارند. 

افرادی‌ كه خود را بی‌عیب می‌دانند در حقیقت نور علم و ایمانشان كم است و با نور كم، انسان چیزی‌ نمی‌بیند. یكی‌ از دلایلی كه امامان معصوم آن همه گریه و مناجات داشته‌اند، همان نور ایمان و معرفت آنان بوده است.
 

راههای درمان با سوء ظن

با اقسام بدگمانی و مضرات آن و ضرورت ترک آن آشنا شدیم. حال باید ببینیم از چه راه هایی می‌توانیم از این اخلاق بد و مذموم دوری کنیم.

- مطالعه آیات و روایاتی و کتاب‌های اخلاقی در مذمت سوء ظن

- در صورت ایجاد سوء ظن به کسی در عمل تأثیر نگذاریم بلکه با فرد مورد سوء ظن رفتاری آمیخته با حسن ظن داشته باشیم. که این رفتار باعث ضعیف شدن سوء ظن می شود. 

- در هنگام حمله سوء ظن به خدا پناه ببریم و استغفار کنیم.

- بی‌اعتنایی به گمان‌های بد.

- توجه به فواید خوش‌بینی: مانند نشاط و سلامت بدنی و روحی، جلب محبت و دوستی.

- توجه به مضرات سوء ظن و بدبینی از جمله: ترس، بخل، حرص، سلب اعتماد و زوال امنیت مردم.

- تلقین کردن به خود درباره حسن ظن.