به گزارش آوای سیدجمال، مدتی است که برخی رسانه‌ها با ارائه تحلیل‌هایی به دنبال القای بدتر شدن وضعیت زندگی مردم در سال‌های پس از پیروزی انقلاب هستند. ممکن است شما هم در گوشه و کنار شبکه‌های اجتماعی شاهد این مطلب بوده باشید. واضح است که بطور کلی وقتی اخبار منفی و بعضا سیاه نمایی‌های زیادی در مورد موضوعی به گوش آدم می‌خورد، صرف نظر از اینکه قضاوت‌های موجود درست باشند یا غاط، ناخودآگاه حس بدی نسبت به آن پیدا می‌کند. بنابراین شاید این تصور درذهن شما هم شکل گرفته که وضعیت کشور از لحاظ عدالت روز به روز بدتر می‌شود. شاید بشنوید که بعضی می‌گویند در زمان قبل از انقلاب نابرابری کمتر بود. ممکن است این سوال در ذهن شما هم نقش بسته که آیا شکاف طبقاتی بعد از انقلاب اسلامی بیشتر شده؟! اگر کسی این سوال را از شما بپرسد آیا می‌توانید جوابی مستند و علمی به او ارائه دهید؟ در این یادداشت می‌خواهیم نگاه دقیق و مبتنی بر آمار جهانی به این موضوع داشته باشیم و این مساله را بررسی کنیم.
 

شکاف طبقاتی به زبان ساده

به زبان ساده شکاف طبقاتی بیان گر این مطلب است که درآمد و ثروت در جامعه به چه نسبتی تقسیم شده است که با شاخصی به نام ضریب جینی سنجیده می شود. ضریب جینی میزان توزیع نابرابر(به تعبیری بی عدالتی) را نشان می دهد و عددی بین  صفر و یک است. به زبان علمی، اگر کل ثروت موجود در جامعه بطور مساوی بین افراد تقسیم شود و همه درآمد و ثروت یکسان داشته باشند ضریب جینی برابر صفر است (برابری مطلق). هر چقدر ضریب جینی از صفر فاصله گرفته و به یک نزدیک تر شود  نابرابری بیشتر می شود. مثلا کشوری که ضریب جینی آن در زمان مشخصی 3/ بوده است نسبت به کشوری که ضریب جینی آن  5/ است وضعیت بهتری از لحاظ توزیع ثروت دارد.

 به عنوان مثال بیشتر ملت‌های پیشرفته دارای شاخص جینی بین 24/ و 36/ هستند؛ ایالات‌متحده آمریکا شاخص جینی بالای 40/ دارد که نشان می‌دهد این کشور دارای نابرابری بیشتری در ثروت و درآمد است.[1]
 

شکاف طبقاتی قبل از انقلاب

در بیشتر حکومت های شاهنشاهی معمولا توجه به وضعیت معیشت اقشار کم درآمد و اجرای عدالت اجتماعی در جامعه موضوعیت نداشته و کم نیستند مواردی که منافع ملی فدای سودجویی های دربار شاه می شود. بنا به برخی گزارش های  منتشر شده اعداد بالای 45/ و حتی در مواردی 50/ برای ضریب جینی ایران در برخی سالهای حکومت پهلوی، نشان دهنده شکاف طبقاتی عمیق در جامعه آن زمان است.[2] ضریب جینی 50/ مثل این است که حدودا نیمی از ثروت جامعه بین اقشار خاصی توزیع شده باشد بطوریکه نیم دیگر جامعه از آن بی بهره اند.

اقدامات جمهوری اسلامی برای کاهش شکاف طبقاتی

تلاش در جهت تحقق عدالت اجتماعی و توجه ویژه به فقرا طبق آموزه‌های اسلامی، نقطه عطفی در تاریخ ایران بود که با ظهور انقلاب اسلامی شروع شد.

در طی دوران جنگ تحمیلی، با وجود همه دشواری ها، سالانه به طور متوسط بیش از 1800 روستا برق کشی می شدند و در نهایت پس از انقلاب اسلامی، بیش از 98 درصد از روستاهای کشور از این نعمت برخوردار شدند

بطور کلی می‌توان گفت سیاست‌های اقتصادی دولت‌های پس از انقلاب با تاثیر پذیری از گفتمان عدالت و توجه به مستضعفین  در مجموع در حوزه کاهش شکاف طبقاتی موفق بوده و موجب شده تا شکاف طبقاتی و ضریب جینی نسبت به دوران حکومت شاهنشاهی پهلوی کاهش پیدا کند.

همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی یکی ازمحورهای اساسی فعالیت های دولت، برق رسانی به روستاهای کشور بود که این رسالت تاکنون نتایج بسیار مثبتی به بار آورده است. به گفته مسئولین، در طی دوران جنگ تحمیلی، با وجود همه دشواری ها، سالانه به طور متوسط بیش از 1800 روستا برق کشی می شدند و در نهایت پس از انقلاب اسلامی، بیش از 98 درصد از روستاهای کشور از این نعمت برخوردار شدند.[3] در حالی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تنها ۵۰ هزار خانوار ایرانی از نعمت گاز طبیعی برخوردار بودند، این رقم در حال حاضر به بیش از ۱۸ میلیون خانوار افزایش یافته است[4]. یعنی حدودا 360 برابر!
 

طبق آماری که در وزارت راه و شهرسازی موجود است، ایران قبل از انقلاب اسلامی، ۳۶ هزار کیلومتر جاده اصلی داشت و هم‌اکنون در نظام جمهوری اسلامی ۲۲۱ هزار کیلومتر راه جاده‌ای در کشور ایجاد شده است[5].

تاکنون یک میلیون و ۵۰۰ هزار طرح اقتصادی و ۳۰۰ هزار فعالیت کاریابی توسط کمیته امداد انجام شده و ۷۰۰ هزار خانواده خودکفا و از حمایت این نهاد خارج شده‌اند.

همچنین تشکیل کمیته امداد امام خمینی، از دیگر اقداماتی بود که در کاهش فقر و فاصله طبقاتی نقش داشت.  تلاش در تحقق و بررسی و شناخت انواع محرومیت‌های مادی و معنوی افراد و خانواده‌های محروم و اقدام به رفع آنها، پرداخت مستمری به افراد محروم، اعطای وام به خانواده‌های محروم جهت خودکفا شدن، درمان، کمک به تعمیر مسکن، تحصیل، ازدواج و جهیزیه در حد توان، ایجاد بیمارستان، درمانگاه و داروخانه جهت درمان افراد بی بضاعت و تهیه وسایل آموزشی و انجام خدمات فرهنگی و کمک‌های آموزشی از جمله وظایفی بود که طبق اساسنامه، بر عهده کمیته امداد قرار داشت[6]. تاکنون یک میلیون و ۵۰۰ هزار طرح اقتصادی و ۳۰۰ هزار فعالیت کاریابی توسط کمیته امداد انجام شده و ۷۰۰ هزار خانواده خودکفا و از حمایت این نهاد خارج شده‌اند.[7]
 

رسیدگی ویژه به معلولین و تشکیل سازمان بهزیستی از جمله مهم ترین اقدامات دولت اسلامی بود که با کمک های همه جانبه به معلولین و افراد تحت پوشش، تاثیر مثبتی در جهت کاهش فقر و فاصله طبقاتی داشت. به گفته مسئولین این سازمان، یک میلیون و 300 هزار معلول تحت پوشش سازمان بهزیستی قرار دارد که نیازمند دریافت خدمات توانبخشی هستند که حدود 40 درصد آنها نیز درگروه سالمندی و 60 سال به بالا بوده و حدود 60 درصد هم زیر 60 سال هستند. حدود 15 درصد نیز در گروه کودک قرار دارند.[8]
 

رو به کاهش بودن نابرابری در سالهای بعد از انقلاب

شکاف طبقاتی در کشور در بازه حدوداً 30 ساله  تقریبا 10 واحد (معادل 25 درصد) کاهش یافته و ادعای بدتر شدن وضعیت شکاف طبقاتی در سال‌های پس از انقلاب به طور کلی مردود است.

ضریب جینی شاخصی اقتصادی برای محاسبه توزیع ثروت در میان مردم است. بالا بودن این ضریب در یک کشور معمولاً به عنوان شاخصی از بالا بودن اختلاف طبقاتی و نابرابری درآمدی در این کشور در نظر گرفته می‌شود و متعاقبا، کاهش این عدد، نشان دهنده بهبود وضعیت شکاف طبقاتی در کشور مذکور است.  نمودار زیر با استفاده از آمار بانک جهانی و دیگر آمارهای موجود از ضریب جینی ایران رسم شده است.

آمارهای بانک جهانی در خصوص ضریب جینی ایران از سال 1986 (1365) آغاز می‌شود. بر اساس آمارهای موجود، این عدد از میزان 47.4 درصد در سال 1986،  به 38.8 درصد در سال 2018 رسیده است.
 

بر اساس گزارش سازمان ملل در سال 2014، شکاف درآمدی و شکاف طبقاتی برخی کشورهای صنعتی و توسعه یافته نسبت به ایران بیشتر بوده که از جمله آن‌ها می‌توان به ایالات متحده آمریکا با ضریب جینی 41/  اشاره کرد.[1] طبق گزارش بانک جهانی در سالهای اخیر ضریب جینی آمریکا بالای 4/ بوده است که به تداوم نابرابری در این کشور اشاره دارد.